Andrzej Kojder, Podstawy socjologii prawa

Zarys historyczny kształtowania się dyscypliny naukowej oraz idee formułowane przez jej klasyków i najwybitniejszych przedstawicieli, problemy pogranicza i demarkacji, kwestie pojęciowe i korpus tematów zasadniczych oraz przegląd stosowanych metod badawczych składają się na konkretną dziedzinę wiedzy, w tym wypadku socjologię prawa. Ich prezentacji poświęcona jest ta książka.

Socjologia prawa jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy. Do jej powstania i stopniowej instytucjonalizacji uniwersyteckiej przyczyniło się wiele nurtów i orientacji w samej socjologii i w zróżnicowanych — chciałoby się powiedzieć: od zawsze — naukach prawnych.

Jako odrębna, samodzielna dyscyplina akademicka socjologia prawa liczy zaledwie kilka dziesięcioleci. Pierwsze uniwersyteckie katedry socjologii prawa zaczęły powstawać pod koniec lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Ekspansja dyscypliny w skali międzynarodowej nastąpiła po drugiej wojnie światowej. Już w latach siedemdziesiątych socjologia prawa dysponowała znacznym zasobem refleksji teoretycznych i dużą liczbą badań empirycznych nad rolą i funkcjonowaniem prawa pozytywnego (państwowego) i prawa intuicyjnego w różnych układach społecznych.

Spis treści

Słowo wstępne /9

Rozdział I

U źródeł socjologii prawa /11

1. Rozwój socjologii prawa w świecie; 2. Socjologia prawa w Polsce; 3. O pożytkach nauczania socjologii prawa

Rozdział II

Prekursorzy i klasycy /75

1. Platon; 2. Monteskiusz; 3. Friedrich Carl von Savigny; 4. Émile Durkheim; 5. Eugen Ehrlich; 6. Max Weber; 7. Leon Petrażycki; 8. Roscoe Pound; 9. Bronisław Malinowski; 10. Nicholas S. Timasheff; 11. Georges Gurvitch; 12. Renato Treves;13. Jean Carbonnier; 14. Masaji Chiba; 15. Vilhelm Aubert; 16. William M. Evan; 17. Adam Podgórecki

Rozdział III

Wizerunki prawa /144

1. Prawo; 2. Nauki prawne; 3. Norma prawna; 4. Norma społeczna; 5. Obowiązywanie norm; 6. Wielowymiarowość prawa; 7. Prawo i etyka; 8. Prawo intuicyjne; 9. Prawo oficjalne i prawo nieoficjalne; 10. Prawo zwyczajowe

Rozdział IV

Działanie prawa /208

1. Autorytet i zaufanie; 2. Godność prawa; 3. Socjalizacja; 4. Funkcje prawa; 5. Postawy wobec prawa; 6. Instytucje wymiaru sprawiedliwości i poczucie bezpieczeństwa; 7. Naukowa polityka prawa; 8. Skuteczność prawa; 9. Komu służy w Polsce prawo?

Rozdział V

Dysfunkcjonalności prawa /265

1. Destrukcja normatywności; 2. Nadmiar prawa; 3. Atrofia prawa; 4. Patologia instytucji; 5. Prawo w uścisku polityki; 6. Wykluczenie prawne; 7. Korupcja; 8. Stalking; 9. Rewolucja; 10. Żelazne prawo oligarchii

Rozdział VI

Metody badawcze /322

1. Co to jest metoda badawcza; 2. Metoda obserwacji; 3. Metoda wywiadu; 4. Metoda analizy dokumentów osobistych; 5. Metoda analizy dokumentów urzędowych i danych statystycznych; 6. Metoda monograficzna; 7. Metoda projekcyjna; 8. Metoda eksperymentalna

Zamiast zakończenia /356

Sokratyczny wzór postawy legalistycznej

Bibliografia. 150 książek z mojej półki /371

Indeks osób /378

Contents /387

Nota bibliograficzna /390

Contents

Foreword /9

Chapter I

At the Sources of the Sociology of Law /11

1. Development of the Sociology of Law Worldwide; 2. Sociology of Law in Poland; 3. On the merits of teaching the sociology of law

Chapter II

Precursors and Classics /75

1. Plato; 2. Montesquieu; 3. Friedrich Carl von Savigny; 4. Émile Durkheim; 5. Eugen Ehrlich; 6. Max Weber; 7. Leon Petrażycki; 8. Roscoe Pound; 9. Bronisław Malinowski; 10. Nicholas S. Timasheff; 11. Georges Gurvitch; 12. Renato Treves; 13. Jean Carbonnier; 14. Masaji Chiba; 15. Vilhelm Aubert; 16. William M. Evan; 17. Adam Podgórecki

Chapter III

Images of the Sociology of Law/144

1. State Law and Social Law; 2. Jurisprudence; 3. Legal Norms; 4. Social Norms; 5. Validity of Norms; 6. Multidimensionality of Law; 7. Law and Ethics; 8. Intuitive Law; 9. Official Law and Unofficial Law; 10. Customary Law;

Chapter IV

Operation of Law /208

1. Authority and Trust; 2. Dignity of Law; 3. Legal Socialization; 4. Functions of Law; 5. Attitudes toward the Law; 6. Justice System and Sense of Security; 7. Scientific Legal Policy; 8. Efficiency of Law; 9. Who in Poland Benefits from the Law?

Chapter V

Dysfunctionalities of Law /265

1. Destruction of Normativness; 2. Overflow of Law; 3. Atrophy of Law; 4. Pathology of Institutions; 5. Law in the Grasp of Politics; 6. Legal Exclusion; 7. Corruption; 8. Stalking; 9. Revolution; 10. Iron Law of Oligarchy

Chapter VI

Research Methods/322

1.What Is a Research Method; 2. Observation Method; 3. Interview Method; 4. Personal Document Analysis Method; 5. Official Documents and Statistical Data Analysis Method; 6. Monographic Method; 7. Projective Method; 8. Experimental Method

In Place of a Conclusion /356

A Socratic Pattern of a Legalist Attitude

Bibliography. 150 Books from My Bookshelf /371

Name Index /378

Bibliographic Note /390

Słowo wstępne

Podstawę każdej dyscypliny naukowej tworzą problemy, które należą do jednej z czterech kategorii.

Na pierwszą kategorię składają się kwestie historyczne dotyczące kształtowania się dyscypliny, a także twórczość tych autorów, którzy są uznawani za jej klasyków i najwybitniejszych przedstawicieli.

Drugą kategorię stanowią zagadnienie demarkacyjne, sytuujące się na pograniczu danej dyscypliny i dziedzin z nią stycznych.

Do trzeciej kategorii należą kwestie pojęciowe, które konstytuują zasadnicze narracje podejmowane w ramach danej dyscypliny, oraz doniosłe zagadnienia o charakterze monograficznym, składające się na tematy zasadnicze.

Czwarta zaś kategoria obejmuje metody badawcze, którymi posługują się — częściej lub rzadziej, w większym lub mniejszym zakresie — przedstawiciele danej dyscypliny.

Tak więc zarys historyczny kształtowania się dyscypliny naukowej oraz idee formułowane przez jej klasyków i najwybitniejszych przedstawicieli (w książce o zagadnieniach tych traktują rozdziały I i II), problemy pogranicza i demarkacji (rozdział III), kwestie pojęciowe i korpus tematów zasadniczych (rozdziały IV i V) oraz przegląd stosowanych metod badawczych (rozdział VI) składają się na konkretną dziedzinę wiedzy, w tym wypadku socjologię prawa.

Kwestie te są o tyle godne uwagi, że socjologia prawa jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy. Do jej powstania i stopniowej instytucjonalizacji uniwersyteckiej przyczyniło się wiele nurtów i orientacji w samej socjologii i w zróżnicowanych — chciałoby się powiedzieć: od zawsze — naukach prawnych. Choć to prawo poszukiwało w większym stopniu związków z socjologią aniżeli socjologia z prawem, to w wymiarze światowym socjologia prawa jest wspólnym dziełem socjologów i prawników.

Jako odrębna, samodzielna dyscyplina akademicka socjologia prawa liczy zaledwie kilka dziesięcioleci. Pierwsze uniwersyteckie katedry socjologii prawa zaczęły powstawać pod koniec lat dwudziestych i trzydziestych XX w. Ekspansja dyscypliny w skali międzynarodowej nastąpiła po drugiej wojnie światowej. Już w latach siedemdziesiątych socjologia prawa dysponowała znacznym zasobem refleksji teoretycznych i dużą liczbą badań empirycznych nad rolą i funkcjonowaniem prawa pozytywnego (państwowego) i prawa intuicyjnego w różnych układach społecznych.

Współcześnie socjologia prawa jest nauczana w większości renomowanych uniwersytetów na wszystkich kontynentach. Formy i tryb tej edukacji są bardzo zróżnicowane. Można jednakże dopatrzyć się w niej pewnych wspólnych elementów. Zazwyczaj są one implicite określane mianem podstaw socjologii prawa. Ich krótkiej prezentacji poświęcona jest ta książka.

Struktura zawartych w niej tekstów nie jest jednolita. Niektóre są opatrzone przypisami, w innych ich nie ma, a wówczas Literatura zamieszczona na końcu tekstu informuje o dziełach przywoływanych i pracach na podobny temat. To zróżnicowanie, którego autor nie zechciał usunąć, zostało spowodowane odmiennymi wymaganiami edytorskimi postawionymi przed tekstami źródłowymi. Ukazywały się one w różnym czasie, zarówno w książkach, jak i w czasopismach. W jednych i drugich częstokroć obowiązują inne zasady publikacyjne. Zamieszczona na końcu książki Nota bibliograficzna zawiera informacje o źródłach poszczególnych tekstów.