Anna Kowalska, Nowy odbiorca? Przemiany obrazu odbiorcy w wybranych koncepcjach współczesnej kultury - PRODUKT NIEDOSTĘPNY

Książka zawiera krytyczny przegląd teorii kultury współczesnej z perspektywy przemian modelu odbiorcy i odbioru – od klasycznych koncepcji kultury masowej z lat pięćdziesiątych XX wieku po najnowsze prace poświęcone kulturze uczestnictwa. Koncentracja na odbiorcy i jego podmiotowości staje się dla autorki sposobem na pisanie społecznej teorii mediów, powiązanej z kulturową transformacją systemów komunikacji społecznej. Wnikliwej analizie poddaje ona ukryte założenia na temat rozumienia zarówno samej kultury, jak i koncepcji jednostki jako jej uczestnika. Przedstawia również praktyczne wymiary odkrywania odbiorcy przez teorie, a przede wszystkim problem kompetencji medialnych publiczności oraz projektów edukacji medialnej. W centrum zainteresowania sytuuje wnikliwą i zarazem wszechstronną refleksję semiotyczną dotyczącą współczesnych przemian odbiorcy kultury. Mamy tu do czynienia z refleksją o charakterze systemowym, z istoty swej interdyscyplinarną. Jej podstawę metodologiczną stanowi nowocześnie uprawiana socjologia kultury.

Współczesny i zarazem na wskroś nowoczesny charakter refleksji badawczej, jaką prezentuje autorka, czyni jej książkę tytułem bez precedensu na naszym rynku wydawniczym. Nie mieliśmy dotąd w rodzimej literaturze naukowej podobnego syntetycznego opracowania, które obejmowałoby rozległą całość przemian modelu odbioru i odbiorcy, a jednocześnie przedstawiało bogaty repertuar zagadnień związanych z tą złożoną, niełatwo poddającą się refleksji naukowej tematyką.

Autorka nie tylko referuje klasyczne koncepcje teoretyczne, lecz również wielokrotnie przywołuje w swoich rozważaniach literaturę nową i najnowszą, powołując się na prace Manuela Castellsa, Lva Manovicha, Andrew Keena, Henry'ego Jenkinsa, Jamesa Gee, Paula Levinsona, Pierre'a Levy'ego, Sonii Livingstone i wielu innych badaczy tej złożonej problematyki. 

Spis treści

Wprowadzenie /9

Rozdział I. Odbiorca nieobecny /13

Rozdział II. Odbiorca odnaleziony /50

Rozdział III. Wspólnoty interpretacyjne /78

Rozdział IV. Edukacja medialna /111

Rozdział V. Rewolucja cyfrowa? /150

Rozdział VI. Kultura uczestnictwa /185

Zakończenie /225

Indeks osób /232

Indeks rzeczowy /237

Bibliografia /241

Podziękowania / 256

Wprowadzenie

Negatywnie nacechowane i wciąż niejasne definicyjnie pojęcie „kultura masowa” pozostaje słowem-kluczem w wielu dyskusjach o współczesności. Większość krytyk kultury masowej budziło i budzi mój wewnętrzny sprzeciw na poziomie zarówno intelektualnym, jak i emocjonalnym. Bo przecież teoretycy tzw. kultury masowej wciąż piszą o jej odbiorcach, czyli o mnie także, w trzeciej osobie — „oni”. Publiczność masową ujmuje się zwykle jako „zbiór osobników zaprzeczający wszelkiej doskonałości indywidualnej”¹. Kim są krytycy? Jak udało się im uniknąć niszczącego wpływu nowoczesnej kultury? Jak to się stało, że to właśnie oni są „jedynymi, którzy zrozumieli i którzy się uchronili, jedynymi, którzy nie stanowią masy”?². Te pytania wydają mi się bardzo niepokojące i ten niepokój stał się pierwszym impulsem do rozważań podjętych w tej książce. Moim podstawowym celem jest krytyczna analiza konstrukcji odbiorcy w tekstach teoretyków kultury współczesnej. W początkowej fazie najważniejsze było dla mnie pytanie: co składa się na to, że tradycyjne koncepcje kultury masowej „lekceważą” czy też wręcz pomijają odbiorcę? Dlaczego jest on w nich zupełnie nieobecny? Próbując na nie odpowiedzieć, dostrzegłam, jak wielką rolę odgrywają przyjmowane przez autorów (nie zawsze wprost i explicite) założenia dotyczące samej kultury i koncepcji jednostki jako jej uczestnika. Podstawowym zadaniem stało się dla mnie zrekonstruowanie rozumienia kategorii kultury przez owe teorie. Bez tego nie da się bowiem, moim zdaniem,świadomie analizować interesującego mnie zagadnienia. Problem ten stał się punktem wyjścia dalszych teoretycznych rozważań na temat konstrukcji odbiorców i publiczności w tekstach wybranych teoretyków kultury.