Instytucje: konflikty i dysfunkcje

Redakcja naukowa Maria Jarosz

Problem niedoskonałości polskiego systemu instytucjonalnego, wprawdzie tu i ówdzie dostrzegany, w debacie publicznej jest marginalizowany lub „przykrywany” przez inne tematy (wzrost PKB, wydatkowanie środków europejskich, lustracja, Euro 2012 itd.). Trudno przecenić wagę instytucji w obszarze współczesnego państwa, które powinno gwarantować rządy prawa, wolność jednostki, reprezentację społeczeństwa, zwłaszcza parlamentarną, ochronę własności prywatnej itd. Tymczasem polskie instytucje funkcjonują w sposób daleki od ideału, co więcej, ich dysfunkcjonalność rośnie. Pogarsza się jakość systemu z perspektywy jego zdolności do sprostania realnym problemom rozwojowym i oczekiwaniom zmieniającego się społeczeństwa, które jest coraz lepiej wykształcone, zna świat, wykorzystuje nowe technologie informacyjne i komunikacyjne, często też jest zamożne i pragnie mieć poczucie wpływu na bieg spraw. Jeśli nie działają struktury i organizacje — i instytucje — współczesnego społeczeństwa, to pojawiają się grupy ludzi skrzykujące się doraźnie w obronie swoich zagrożonych interesów.

Tymczasem przedmiotem analiz socjologicznych i, szerzej, społecznych są obecnie raczej postawy i zachowania ludzi niźli funkcjonowanie instytucji. Zwłaszcza dysfunkcje instytucji odsuwane są na dalszy plan, jeśli w ogóle poddawane badaniom. Pora zatem podjąć próbę wypełnienia owej luki. Przemawiają za tym względy merytoryczne, a także całkiem rzeczywista potrzeba chwili. Oznaki społecznego zniecierpliwienia sytuacją gospodarczą i społeczną są w Polsce coraz bardziej widoczne, choć nie tak spektakularne jak w niektórych innych krajach.

Autorom przyświecała dyrektywa prowadzenia badań na różnych piętrach wiedzy o rzeczywistości i przy użyciu różnych metod analizy. Jest to swoisty znak firmowy zespołu badawczego Instytutu Studiów Politycznych PAN, który przygotował tę książkę. Ten interdyscyplinarny zespół grupuje socjologów, politologów, filozofów, ekonomistów, prawników i historyków. Wywodzą się oni z Instytutu Studiów Politycznych PAN, Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Głównej Handlowej, Uniwersytetu w Białymstoku i kilku innych uczelni krajowych.

Przedstawione w książce analizy nie mają charakteru wyczerpującego, holistycznego badania. Ze względu na rozległość i złożoność zagadnienia nie było to możliwe. Sięgając do różnych sfer życia społecznego, posługując się przykładami różnych instytucji, pokazaliśmy jednak, że - po pierwsze - polski system instytucjonalny wykazuje cechy hybrydy, gdyż rozwiązania sprzed lat współistnieją z nowymi, często importowanymi; po drugie - nie tylko z powodu wewnętrznej niespójności łatwo odnaleźć w nim wiele dysfunkcji czy patologii, wynikających także z niskiej jakości systemu prawnego i regulacyjnego. Bez ich usunięcia trudno sobie wyobrazić dalszy długookresowy dynamiczny rozwój. Wiele wskazuje na to, że polski system instytucjonalny w obecnym kształcie zbliża się do kresu swych możliwości, także adaptacyjnych. Czas zatem na jego uporządkowanie i poprawę efektywności. Przy czym podstawą zmian winna stać się poważna debata nad zmieniającym się społeczeństwem, nad oczekiwaniami żywionymi wobec państwa, a także nad stopniem gotowości do udziału w życiu publicznym.

Contents

Maria Jarosz

Wstęp. Instytucje tu i teraz

Antoni Z. Kamiński
Instytucje polityczne wobec układów nieformalnych: nomadzi instytucjonalni i flexianie.

Cezary Kosikowski
Dysfunkcje finansów publicznych.

Zbigniew Mikołejko
Kościół polski: dramat i komedia dysfunkcjonalności

Adam Leszczyński
Dysfunkcjonalność zaplanowana? Casus Instytutu Pamięci Narodowej (1998-2010).

Adam Kęska, Zofia Kinowska
Dysfunkcje reprezentacji obywatelskiej i systemu wyborczego.

Krzysztof Jasiecki
Co nie funkcjonuje w gospodarce?

Marek W. Kozak
Współczesne problemy rozwojowe - reakcja instytucjonalna - niespełnione nadzieje?

Maria Halamska
Polityka wobec wsi: dwuznaczności i dysfunkcje

Marta Danecka
Skutki uboczne pomocy społecznej.

Katarzyna Abramczuk
Zaufanie do instytucji polskiego państwa

Maria Jarosz
Ludzie i instytucje. Samobójstwa jako wskaźnik dezintegracji społecznej

Maria Jarosz, Marek W. Kozak
Konkluzje

Noty o autorach

Summary/Contents