PRODUKT NIEDOSTĘPNY Maria Orsetti, Kooperatyzm, anarchizm, feminizm

Wybór, wprowadzenie i redakcja naukowa Piotr Laskowski

Maria Orsetti (1880–1957) jest myślicielką, która wprowadziła do polskiej spółdzielczości perspektywę feministyczną i anarchistyczną. Tłumaczka pism Piotra Kropotkina, praktyczka zaangażowana w prace Lubelskiej Spółdzielni Spożywców czy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, współzałożycielka spółdzielni wydawniczej „Książka”, organizatorka Ligi Kooperatystek, połączyła działalność spółdzielczą ze śmiałą wizją radykalnej przebudowy świata. Niniejszy wybór obejmuje najważniejsze (nigdy nie wznawiane) broszury i artykuły Orsetti, a także pierwsze wydanie jej doktoratu pt. „Antykapitalistyczne podstawy ruchu spółdzielczego”.

Seria: Kooperatyzm

Spis treści

Wprowadzenie

(fragmenty)

Uderzające jest milczenie, którym spowiła swoją prywatność, zwłaszcza gdy zderzyć je z obfitą działalnością pisarską. W niezliczonych artykułach, często zresztą anonimowych lub podpisanych tylko inicjałem, Orsetti ukazuje się światu wyłącznie jako osoba publiczna, teoretyczka i praktyczka kooperatyzmu. Zajmują ją najdrobniejsze szczegóły życia spółdzielczego, o swoim życiu osobistym nie mówi nic. […]

Praca, której oddała całe życie, służyła jednemu tylko celowi: urzeczywistnieniu „nieśmiertelnego ideału”, który „drzemie […] w najgłębszych podświadomych tajniach duszy ludzkiej — jako zarzewie buntu i protestu przeciwko wyzyskowi człowieka przez człowieka — jako potrzeba objęcia ludzkości uczuciem braterstwa — tego wyższego stanu sprawiedliwości, który wyłącza pojęcie wymierzania wzajemności usług, tego, co się daje, i tego, co się bierze”. […]

Samotność i wspólnota, osobność i harmonia społeczna — Orsetti myśli je zawsze razem, nie jako antynomiczne, lecz współzależne. Nie wierzy w rewolucję, nie ufa ani rewolucyjnej polityce, ani rewolucyjnej przemocy, ale wierzy w bunt. Bunt, który jest zawsze zarazem indywidualny i społeczny: buntują się bowiem tylko jednostki — lecz zawsze w imię tego, co społeczne. Bunt zarazem skazuje na osamotnienie i łączy jednostkę ze społeczeństwem, wiąże solitaire z solidaire — myślenie Orsetti bliskie jest Camusowskiej formule: „buntuję się, więc jesteśmy”. […]

Orsetti nie ma wątpliwości, że ani despotyczni zbawcy ludzkości, ani tym bardziej rządy nie są i nigdy nie będą Owenowskimi „fabrykantami szczęścia powszechnego” […]. Rzecz zatem w tym, by odkryć i wspierać „twórczość społeczną szerokich mas ludowych”. Twórczość społeczna nie jest wszakże niczym innym, jak sumą twórczych działań jednostek, polem, w którym urzeczywistnia się ich bunt. Społeczne nie unieważnia tego, co jednostkowe, lecz wzmacnia je i wyzwala. […]

Orsetti często mówi o racjonalności — o racjonalnym planowaniu miast i mieszkań, o racjonalnym organizowaniu wypoczynku, wymiany spółdzielczej, prania domowego. O jaką racjonalność tu chodzi? Niewątpliwie nie o abstrakcyjną, uniwersalną racjonalność, znajdującą wyraz w ogólnych zasadach, ową racjonalność nowoczesnego państwa biurokratycznego. Owszem, Orsetti wspomina zwykle o wadze racjonalnego urządzenia życia gospodarczego w kontekście centralizacji czy raczej skomasowania produkcji i dystrybucji w celu uniknięcia dodatkowych kosztów, ale sednem jej myśli, kluczowym punktem sporu z marksizmem jest stałe podkreślanie znaczenia spożycia jako podstawowej siły ekonomicznej, która winna pobudzać i warunkować wytwórczość. Szłoby zatem nie o odgórnie planowaną racjonalność zorganizowanej produkcji, lecz o rozumne zharmonizowanie wielościowej dynamiki spożycia, na którą składają się pojedyncze, zróżnicowane i zmienne potrzeby. […]

„Maria Orsetti formułowała poglądy na temat pryncypiów ruchu, który był jej tak drogi. Równocześnie wypowiadała się na temat drobnych nawet spraw z dziedziny techniki spółdzielczej działalności. To stawianie na jednej płaszczyźnie problemów różnych pod względem ciężaru gatunkowego było dla niej bardzo charakterystyczne”.