Rewitalizacja. Podejście partycypacyjne - PRODUKT NIEDOSTĘPNY

Redakcja naukowa Dorota Bazuń, i Mariusz Kwiatkowski

Rewitalizacja? Zdecydowanie tak, ale realizowana z myślą o mieszkańcach i z ich aktywnym udziałem. Podejście partycypacyjne polega – najogólniej rzecz ujmując – na uznaniu aktywnego udziału mieszkańców rewitalizowanych obiektów i terenów za niezbędny element tego procesu. Zostało w książce przedstawione jako alternatywa dla utrwalonego i dominującego, nie tylko w Polsce, sposobu rozumienia rewitalizacji. Autorzy omawiają teoretyczne i formalno-prawne podstawy tego podejścia i opisują przykłady przedsięwzięć rewitalizacyjnych, inspirowanych ideą podmiotowego uczestnictwa mieszkańców w procesie rewitalizacji. Za ważny punkt odniesienia uznano wypracowany w Danii model oddolnego kształtowania przestrzeni publicznej („bottom up”).

Szczęśliwie się składa, że powstała i weszła w życie ustawa, która mocno promuje partycypacyjny punkt widzenia. Za jego przyjęciem i stosowaniem przemawia szereg argumentów teoretycznych i praktycznych. Niestety, z dotychczasowych doświadczeń wynika, że decydenci preferują podejście, które jest jego przeciwieństwem — odgórne, biurokratyczne, często niezgodne z rzeczywistymi potrzebami społecznymi. Liczymy na to, że zgromadzone tutaj teksty przekonująco ukazują wizję rewitalizacji jako działania oddolnego, integrującego, wzmacniającego lokalne społeczności oraz trwale zmieniającego ich oblicze i jakość życia mieszkańców.

Spis treści

Wstęp / 9

PARTYCYPACJA W REWITALIZACJI

Partycypacyjny model rewitalizacji i jego przeciwnicy (Mariusz Kwiatkowski) / 15

Dlaczego partycypacyjny model rewitalizacji? — 16; Etapy realizacji PMR w gminie — 24; Źródła zakłóceń w realizacji partycypacyjnego modelu rewitalizacji — 28; Literatura — 32

Budżet obywatelski jako impuls miejskich procesów rewitalizacyjnych (Jerzy Leszkowicz-Baczyński) / 33

Formalne wyznaczniki działań rewitalizacyjnych — 34; Budżet obywatelski — 38; Zagrożenia związane z realizacją budżetu obywatelskiego — 40; Rewitalizacja społeczna — 42; (Selektywny) budżet obywatelski. Analiza wybranego przykładu — 47; Literatura — 53

Zasoby i aktorzy rewitalizacji społecznej. Mechanika procesu decyzyjnego (Lech Szczegóła) / 55

Zasoby rewitalizacji — 58; Racjonalizowanie procesu decyzyjnego — 63; Literatura — 67

Partycypacja oddolna jako fundament zrównoważonej urbanizacji w optyce Światowego Forum Urbanistycznego (Artur Kinal) / 68

World Urban Forum jako źródło wiedzy o współczesnych miastach — 68; World Urban Forum a koncepcja zrównoważonej urbanizacji — 70; Miejsce partycypacji oddolnej w koncepcji zrównoważonej urbanizacji — 84; Wskazania i zalecenia WUF w perspektywie polityki urbanistycznej — 85; Literatura — 87

„BOTTOM UP” — DUŃSKIE INSPIRACJE

Projektowanie dla ludzi i z ludźmi. Wywiad z Helene Plet, Christiną Korsbek Olsen i Anną Gancewską z firmy Move Arkitektur specjalizującej się w przygotowywaniu projektów zmian w przestrzeni przy współudziale mieszkańców / 91

„Bottom up” — duński model rewitalizacji partycypacyjnej (Joanna Frątczak-Müller) / 96 „Bottom up” jako odmiana rewitalizacji partycypacyjnej — 99; Duńskie doświadczenia z zakresu rewitalizacji w modelu partycypacyjnym — 102; Proces „bottom up” jako źródło dobrych praktyk — 108; Literatura — 113

Idea „bottom up” w Zielonej Górze — studium przypadku (Agnieszka Opalińska) / 114

Inspiracje — 114; Międzypokoleniowy plac rekreacyjny — ulica Chmielna — 115; „Park pod Gwiazdami” — pod Wieżą Braniborską przy ulicy Lubuskiej — 119; Łąka pełna mocy — park Jędrzychów — 124; Literatura — 126

Odgórnie czy oddolnie? Realizacja idei rewitalizacji w Słubicach (Anna Mielczarek-Żejmo) / 127

Początki — inspiracja, motywacja, konsolidacja — 130; Uwarunkowania — partycypacja w Słubicach — 133; Łączy nas podwórko? — 138; Literatura — 145

INNE PRZYKŁADY DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH

Porządek pod psem — rewitalizacja terenów miejskich a potrzeby psów i ich właścicieli (Dorota Bazuń) / 149

Psy w mieście a programy rewitalizacji — 150; Kontekst praktyczny — jak to jest z psami w przestrzeni wspólnej — 153; Kontekst prawny — 157; Działania odgórne — inicjatywy władz lokalnych — 158; Działania oddolne organizacji prozwierzęcych i mieszkańców — 160; Literatura — 163

Społeczna odpowiedzialność biznesu a rewitalizacja na przykładzie województwa lubuskiego (Piotr Nieporowski) / 165

Kształtowanie się koncepcji CSR — 165; Skutki upowszechnienia idei społecznej odpowiedzialności biznesu — 167; Charakterystyka biznesu w województwie lubuskim — 168; Znaczenie organizacji pozarządowych w rozwoju idei CSR — 169; Kondycja NGOs w województwie lubuskim — 170; Rewitalizacja — kwestie definicyjne — 171; Degradacja — 172; Rewitalizacja a CSR — 174; Literatura — 178

Ośrodek pomocy społecznej jako aktor procesu rewitalizacji (Małgorzata Jaskulska) / 180

Rewitalizacja a pomoc społeczna — 182; Diagnoza jako kluczowy element programu aktywizacji i rewitalizacji — 187; Wykroczyć poza ramy instytucjonalne — 190; Literatura — 192

„DŁUGOstan” — projekt rewitalizacji dwóch zielonogórskich kamienic i aktywizacji ich mieszkańców (Agnieszka Szymczukiewicz-Chałupka, Aleksandra Grygierczyk, Ewelina Oszmian, Tomasz Żental) / 194

Charakterystyka obszaru interwencji — 195; Monitoring i ewaluacja — 204; Literatura — 209

Gdyńskie doświadczenia w zakresie animacji lokalnej i rewitalizacji (Aleksandra Mróz-Wykusz) / 211

Krok pierwszy — diagnoza, plan, strategia — 213; Krok drugi — Budowanie relacji — 214; Krok trzeci — Działania podmiotu zarządzającego procesem rewitalizacji — 216

Spis tabel, ilustracji i fotografii / 220

Wstęp

Rewitalizacja? Zdecydowanie tak, ale realizowana z myślą o mieszkańcach i z ich aktywnym udziałem. Oto najkrótsze ujęcie istoty działań rewitalizacyjnych, podzielane przez autorów artykułów zamieszczonych w tym tomie. Łączy nas podejście, które nazywamy partycypacyjnym. Polega ono — najogólniej rzecz ujmując — na uznaniu aktywnego udziału mieszkańców rewitalizowanych obiektów i terenów za niezbędny element tego procesu. Przyjmujemy szeroką definicję zaproponowaną w Ustawie o rewitalizacji

z 9 października 2015 roku:

Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji (art. 2.1).

Szczęśliwie się składa, że powstała i weszła w życie ustawa, która mocno promuje partycypacyjny punkt widzenia. Za jego przyjęciem i stosowaniem przemawia szereg argumentów teoretycznych i praktycznych. Niestety, z dotychczasowych doświadczeń wynika, że decydenci preferują podejście, które jest jego przeciwieństwem — odgórne, biurokratyczne, często niezgodne z rzeczywistymi potrzebami społecznymi. Liczymy na to, że zgromadzone tutaj teksty przekonująco ukazują wizję rewitalizacji jako działania oddolnego, integrującego, wzmacniającego lokalne społeczności oraz trwale zmieniającego ich oblicze i jakość życia mieszkańców.

Łączy nas — jak już zaznaczono — podejście partycypacyjne, jednak niniejszy zbiór nie jest monolitem. Autorów poszczególnych rozdziałów wiele różni — wiek, profesje, doświadczenie zawodowe i społeczne. Owa różnorodność jest ważna i cenna.

Tom podzieliliśmy na trzy części. W pierwszej omawiamy teoretyczne i formalnoprawne aspekty partycypacji w rewitalizacji, czyli aktywnego uczestnictwa mieszkańców w kształtowaniu wspólnej przestrzeni. W drugiej części punktem odniesienia uczyniliśmy „bottom-up”, duński model oddolnego kształtowania przestrzeni publicznej. Część autorów miała okazję, dzięki wizycie studyjnej, zapoznać się bezpośrednio z przedsięwzięciami, które zrealizowano zgodnie z tym modelem w kilku miejscowościach w Danii. To, co tam zobaczyliśmy, zachęca do podejmowania podobnych działań w Polsce. Tę część otwiera w związku z tym wywiad z duńskimi projektantkami, współautorkami omawianego modelu. Następnie przedstawiamy najważniejsze jego założenia, a w kolejnych artykułach pokazujemy próby jego zastosowania i inne, pokrewne podejścia. W części trzeciej przedstawiamy różnorodne przykłady działań rewitalizacyjnych. Omawiamy tutaj głównie dobre praktyki, ale także zwracamy uwagę na bariery, kontrowersje i ograniczenia w zakresie praktycznej realizacji podejścia partycypacyjnego.

Zdajemy sobie sprawę, że realizacja podejścia partycypacyjnego jest w praktyce trudna. Rewitalizacja jest procesem złożonym. Uczestniczy w nim wiele podmiotów — organizacji, instytucji i osób reprezentujących odmienne sektory, zasady działania i sposoby myślenia, a niejednokrotnie sprzeczne wartości i interesy. Niezbędnym warunkiem skutecznej realizacji programów i projektów rewitalizacyjnych jest zdolność do współpracy „ponad podziałami”. Zadanie to wydaje się tym trudniejsze, im bardziej kompleksowo próbujemy rozumieć rewitalizację. Najnowsze sposoby definiowania rewitalizacji kładą duży nacisk na wieloaspektowość i złożoność tego procesu. Stawia to przed jego uczestnikami poważne wyzwanie.

Pojawia się w związku z tym wiele pytań o charakterze praktycznym. W jaki sposób zainteresować i zmobilizować mieszkańców do wspólnego działania? Jak łączyć inicjatywy oddolne i włączać je do programów rewitalizacji? Jak uzgadniać interesy aktorów rewitalizacji reprezentujących sektor publiczny, społeczny i sektor biznesu? W jaki sposób zabiegać o środki i inne formy wsparcia dla procesu rewitalizacji gminy?

Niniejsza publikacja nie jest podręcznikiem, nie zawiera szczegółowych instrukcji. Jest raczej zaproszeniem do dyskusji i współpracy w zakresie rozwoju polskiej wersji podejścia partycypacyjnego. Redaktorzy i autorzy będą usatysfakcjonowani, jeżeli dla osób, instytucji i organizacji zaangażowanych w przedsięwzięcia rewitalizacyjne prezentowane tutaj idee i pomysły staną się źródłem inspiracji. Liczymy też na to, że ci, którzy próbują przebić się przez widzialne i niewidzialne mury przeszkód formalnych i mentalnych, odnajdą tutaj przekonujące argumenty na rzecz dobrze rozumianej rewitalizacji.