Cywilizowanie dzieci? Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa Redakcja naukowa Zofia Boni, Marta Rakoczy

Cywilizowanie dzieci? Społeczno-kulturowe badania dzieciństwa w perspektywie teorii Norberta Eliasa

Redakcja naukowa Zofia Boni, Marta Rakoczy

Cywilizowanie dzieci to swoiste projektowanie dzieci za pomocą norm, wzorców i wartości uważanych w określonych momentach kulturowo-historycznych za pożądane.

Przekonanie, że dziecko musi zostać poddane społecznej i kulturowej „obróbce” dotyczącej jego umysłu, emocji i ciała – czyli tytułowemu „cywilizowaniu” – towarzyszy zachodnim praktykom wychowawczym przynajmniej od czasów Oświecenia. Choć procesy te nie są zjawiskiem nowym, ich intensyfikacja i wieloaspektowość — realizowanie wielu, często sprzecznych założeń i oczekiwań wobec dzieci — są warte analizy. W książce przyglądamy się „cywilizowaniu dzieci” w różnych kontekstach historycznych, łącząc metody i perspektywy kulturoznawstwa, antropologii społecznej, historii sztuki, prawa i socjologii. Interdyscyplinarność tego ujęcia służy pokazaniu złożoności procesów społecznego wychowania. Wraz z autorkami rozdziałów czytamy na nowo teorię Norberta Eliasa przez pryzmat badań dzieci i dzieciństwa, zwracając szczególną uwagę na rolę i sprawczość dzieci w tych procesach.

Autorkom recenzowanej monografii udało się zaproponować rzeczywiście nowe ujęcie dzieciństwa w zakresie humanistyki i częściowo nauk społecznych. […] Przed pomysłodawczyniami tego tomu nikt nie pokusił się o zbadanie użyteczności Eliasowskiego ujęcia „procesu cywilizowania” w próbach zrozumienia i wyjaśnienia różnych form pojmowania i praktykowania dzieciństwa w nowożytnej Polsce. I już ten fakt świadczy o oryginalności przedstawionego tomu.

Z recenzji Tarzycjusza Bulińskiego

Seria: Dzieci / granice / etnografie

Rok wydania: 2023 

Wydanie pierwsze
Format: 130x208 mm
Liczba stron: 348

ISBN 978-83-67557-19-1

e-ISBN 978-83-67557-20-7

cena 36 zł

Projekt okładki i stron tytułowych: Magdalena Radkowska-Walkowicz

Spis treści

7 Dzieci a nowoczesne cywilizowanie. Norbert Elias i nowe studia nad dzieciństwem

(Zofia Boni, Marta Rakoczy)

24 Wychowywanie dzieci jako motor procesów cywilizacji (i decywilizacji)

(Marta Bucholc)

53 Ćwiczenia z patrzenia i rysowania. Wychowanie estetyczne w Polsce w latach 1903–1923 jako proces cywilizowania

(Julia Harasimowicz)

86 Pisanie, przymus, wstyd. Alfabetyzacja dzieci jako medium cywilizowania w międzywojennej Polsce

(Marta Rakoczy)

107 „Już można — tylko co?”. „Filipinka” wobec ekonomii moralnej czasów transformacji ustrojowej

(Weronika Parfianowicz)

136 Wstyd a cywilizowanie młodzieży przez normy narodowe. Strategie wychowawcze na łamach gazetki szkolnej „Zeszyty Jagiellońskie”

(Emilia Sieczka)

165 O cywilizowaniu (queerowych) dzieciństw. Notatki na marginesie

(Maja Brzozowska-Brywczyńska)

191 Między obowiązkiem szkolnym a prawem do nauki. Dziecko z doświadczeniem uchodźczym w polskiej szkole A.D. 2021

(Ada Tymińska)

219 „Nie czuję się małym dzieckiem”. O sprawczości dzieci w procesie dorastania z perspektywy procesu cywilizacyjnego

(Maria Tulisow)

240 „Powiedzenie, że jesteśmy troszkę inną rodziną, nie jest niczym złym”. O procesach cywilizowania rodziny w kontekście adopcji w Polsce

(Ewa Maciejewska-Mroczek, Anna Witeska-Młynarczyk)

270 „Jak będzie szczupła, to będzie miała łatwiej w życiu”. Uwikłanie procesów cywilizacji, medykalizacji i estetyzacji w kontekście dziecięcej otyłości

(Zofia Boni)

293 „Frendzia na topie”. Cywilizowanie praktyk językowych współczesnych nastolatków

(Marta Rakoczy)

325 Bibliografia

342 Indeks osób

Wstęp

(fragmenty)

Niniejsza książka ma na celu zbadanie potencjału koncepcji Norberta Eliasa w badaniach dzieciństwa, a zwłaszcza w refleksji nad procesami „cywilizowania” w Polsce. Procesy te rozumiemy jako swoiste projektowanie dzieci za pomocą norm, wzorców i wartości uważanych w określonych momentach kulturowo-historycznych za pożądane. Przekonanie, że dziecko jako byt przedspołeczny musi zostać poddane kulturowej „obróbce” dotyczącej jego konstytucji mentalnej, emocjonalnej i cielesnej, towarzyszy zachodnim praktykom wychowawczym przynajmniej od czasów Oświecenia. Choć procesy te nie są nowym zjawiskiem, ich intensyfikacja, a także wieloaspektowość — to znaczy realizowanie wielu, często sprzecznych założeń i oczekiwań wobec dzieci — są zagadnieniem wartym analizy. W przeciwieństwie do Norberta Eliasa kładziemy jednak większy nacisk na mnogość i różnorodność wpisaną w procesy cywilizacyjne i konsekwentnie używamy w odniesieniu do zjawisk cywilizowania liczby mnogiej. Chcemy się przyjrzeć, jak procesy te były i są obecnie w Polsce realizowane i negocjowane w odniesieniu do dzieci. Ponieważ teoria Eliasa wyrosła z badań procesów długiego trwania w Europie Zachodniej, my zaś przyglądamy się punktowo różnym momentom historycznym, zwłaszcza polskiej współczesności, wykorzystane w tej książce ramy teoretyczne stanowią nie tyle systematyczną kontynuację myśli Eliasowskiej, ile raczej interesujący eksperyment analityczno-myślowy.

Choć Elias nie zakładał ani ewolucyjnego charakteru cywilizowania, ani jego jednotorowości, można założyć, że w odniesieniu do dzieci polegało ono na przemianie „niecywilizowanego” dziecka w „cywilizowaną” osobę dorosłą. Ale tak jak różne mogą być normy i oczekiwania związane z dorosłością w różnych kontekstach kulturowych i historycznych, tak dzieci nie są jednolitą grupą, homogenicznym podmiotem procesów cywilizacyjnych. Zależnie od wieku, płci biologicznej i kulturowej, sytuacji społeczno-ekonomicznej, miejsca zamieszkania są one poddawane bardzo różnym procesom cywilizowania o różnym natężeniu i ukierunkowaniu i na różne sposoby negocjują i internalizują promowane normy. To właśnie przede wszystkim tej różnorodności chciałybyśmy się w tym tomie przyjrzeć.