DYSTANS SPOŁECZNY WOBEC OSÓB HOMOSEKSUALNYCH Mechanizmy, uzasadnienia, strategie dyskursywne

Małgorzata Skowrońska Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych. Mechanizmy, uzasadnienia, strategie dyskursywne

Książka przynosi szeroko zakrojoną wiedzę na temat sytuacji osób homoseksualnych i postaw społeczeństwa polskiego wobec tej mniejszości społecznej, a także wobec dążeń społeczności LGBT+, by osoby nieheteronormatywne były traktowane na równi ze wszystkimi innymi obywatelami. Omówienia prac innych badaczy, a także relacja z własnych badań są tu bardzo klarowne i przemawiają do wyobraźni czytelnika, mają walor nie tylko informacyjny, ale w pewnej mierze także perswazyjny i zmuszający do refleksji nad całym zjawiskiem. Wspólnie z autorką pochylamy się zatem z jednej strony nad odmiennością, a z drugiej – nad dystansem społecznym, manifestowanym wobec osób nieheteronormatywnych w Polsce aż nazbyt bezpardonowo, i to w czasach, kiedy w całym świecie euro-amerykańskim mamy do czynienia z wielką zmianą postaw. Książka, napisana rzetelnie, przekonująco i prosto (mimo precyzji naukowej), ma jeszcze jeden atut. Popularyzuje ważną wiedzę społeczną i zachęca do krytycznej rewizji własnych przekonań.

----------

Małgorzata Skowrońska, doktor nauk społecznych, pracuje w Instytucie Socjologii na Uniwersytecie w Białymstoku. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki uprzedzeń i dyskryminacji oraz edukacji antydyskryminacyjnej. Prywatnie pasjonuje się teatrem, muzyką i sztuką współczesną.

Rok wydania: 2021 

Wydanie pierwsze

Format 138 x 220 mm

Liczba stron: 472

Oprawa broszurowa

ISBN 978-83-66056-76-3

e-ISBN 978-83-66056-77-0

Projekt okładki i stron tytułowych Ireneusz Sakowski

Na okładce zdjęcie autorstwa Sylwii Wieczeryńskiej

Spis treści

11  Wstęp

19  Rozdział I

Dystans społeczny jako przedmiot refleksji naukowej

22  Zarys pojęcia dystansu społecznego w pracach Georga Simmla

31  Dystans społeczny w świetle rozważań Roberta E. Parka

36  Dystans społeczny według Emory’ego Bogardusa

46  Od klasycznej do współczesnej definicji dystansu społecznego

52  Dystans społeczny w świetle Construal Level Theory

58  Osoba homoseksualna jako obiekt dystansu społecznego w społeczeństwie polskim

70  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych — ujęcie definicyjne

75  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych jako element pola zjawisk

78  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych — mechanizmy i uzasadnienia

85  Rozdział II

Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w świetle badań psychologicznych i socjologicznych

86  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w świetle ogólnopolskich badań sondażowych

120  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych — perspektywa osób nieheteroseksualnych

145  Globalne i lokalne zróżnicowanie dystansu społecznego wobec osób homoseksualnych

157  Rozdział III

Dane i metoda

157  Przesłanki podjęcia badań nad mechanizmami określającymi dystans społeczny wobec osób homoseksualnych

160  Wybór techniki badawczej

162  Dobór próby — grupy: opiniotwórcza, porównawcza i mniejszościowa

164  Pytania i procedury badawcze

166  Dynamiczny scenariusz wywiadu i trudności w realizacji badania

169  Rekrutacja

170  Transkrypcje i anonimizacja danych

171  Dofinansowanie badań i współpraca z badaczami

173  Rozdział IV

Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych — mechanizmy i uzasadnienia. Analiza zebranego materiału empirycznego

176  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w grupie opiniotwórczej — analiza wyników

179  Typy uzasadnień przedstawiane przez badanych ujawniających duży dystans społeczny wobec osób homoseksualnych

179  Zagrożenie dla porządku społecznego i tradycyjnej rodziny

184  Zagrożenie dla dzieci

188  Zagrożenie dla grupy dominującej

189  Obnoszenie się, afiszowanie się

195  Wiara religijna i niezgodność z nauką Kościoła

198x Obce wpływy — obce wartości

203  Choroba

204  Większość społeczeństwa myśli w ten sposób

205  Temat zastępczy, sztuczny problem

207  Uzasadnienia unikowe

207 Typy uzasadnień przedstawiane przez badanych ujawniających mały dystans społeczny wobec osób homoseksualnych

208  Normalni obywatele

209  Wartości — wybór, wolność, indywidualizm

209  Wiedza i doświadczenie

212  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w grupie porównawczej — analiza wyników

216  Typy uzasadnień dla dużego dystansu w grupie porównawczej

216  Zagrożenie dla tradycyjnej rodziny

220  Zagrożenie dla dzieci

224  Obnoszenie się, afiszowanie się

235  Większość społeczeństwa myśli w ten sposób

240  Choroba

244  Wiara religijna i wartości chrześcijańskie

252  Temat zastępczy, sztuczny problem

253  Uzasadnienia unikowe

255  Typy uzasadnień dla małego dystansu w grupie porównawczej

255  Normalni obywatele

256  Wiedza

258  Empatia

259  Uzasadnienia i mechanizmy określające dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w grupie opiniotwórczej i porównawczej — wnioski

264  Kontakt z osobami homoseksualnymi a dystans społeczny

266  Elastyczność dystansu

270  Efekt Biedronia

274  Narracje związane z postawami dystansu

276  Narracja większościowa

277  Narracja moralizująca

278  Narracja medykalizująca

279  Narracja dialogująca

281  Rozdział V

Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych — perspektywa gejów i lesbijek. Analiza zebranego materiału empirycznego

282  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych

w grupie mniejszościowej — analiza wyników

285  Typy uzasadnień dla małego dystansu w grupie mniejszościowej

285  Stan faktyczny

291  Normalni obywatele i równe prawa

293  Wolny wybór

295  Dobrzy rodzice

296  Różnorodność

298  Typy uzasadnień dla dużego dystansu w grupie mniejszościowej

298  Wydarzenia zbyt kontrowersyjne

300  Uzasadnienia unikowe

301  Brak, niekompletność

306  Typy narracji w grupie mniejszościowej

307  Efekt Biedronia

308  Konsekwencje dystansu wobec gejów i lesbijek — na podstawie wypowiedzi przedstawicieli grupy mniejszościowej

325  Mechanizm sprzężenia zwrotnego dystansu — wnioski

327  Zakończenie

335  Postscriptum

O dynamice dystansu społecznego wobec osób homoseksualnych w latach 2014–2020 i I Marszu Równości w Białymstoku

336  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w Polsce i Europie — przegląd danych ilościowych (lata 2014–2020)

371  Przełom w roku 2019. Perspektywa lokalna

373  Badanie własne — nota metodologiczna

375  Dystans społeczny wobec osób homoseksualnych w grupie mniejszościowej w roku 2019 — analiza wyników

380  Od diagnozy postaw mieszkańców do I Marszu Równości w Białymstoku

393  I Marsz Równości w Białymstoku w opiniach przedstawicieli grupy mniejszościowej

400  I Marsz Równości w Białymstoku i sytuacja społeczna osób LGBT (w tym homoseksualnych) — odniesienia polityczne

407  I Marsz Równości w Białymstoku i sytuacja społeczna osób LGBT (w tym homoseksualnych) — ocena roli Kościoła katolickiego i środowisk katolickich

415  I Marsz Równości w Białymstoku — recepcja zdarzeń

424  Przebieg Marszu — wspólne obszary doświadczenia badanych

437  Konsekwencje i znaczenie I Marszu Równości w Białymstoku

438  Marsz jako zamknięcie

440  Marsz jako otwarcie

443  Podsumowanie

447  Bibliografia

447  Monografie

451  Artykuły w czasopismach

453  Komunikaty z badań i raporty badawcze

455  Źródła internetowe

466  Indeks osób

Wstęp

(fragment)

Stosunek Polek i Polaków do osób homoseksualnych to znaczący punkt na osi napięć społecznych: podziałów politycznych, sporów obyczajowych, różnic światopoglądowych. W związku z tym nawiązania do mniejszości seksualnych czy też do retorycznej figury homoseksualisty regularnie pojawiają się w polskim życiu publicznym. Kilka lat temu zaciekawiło mnie, w jakiej mierze cyrkulujące w obrębie debaty publicznej treści dotyczące osób homoseksualnych rezonują w opiniach i nastawieniach Polek i Polaków. W jakim stopniu stosunek do osób homoseksualnych budowany jest z urywków dyskusji medialnych, a w jakim jest efektem własnych przemyśleń, zgromadzonej wiedzy i rzeczywistych kontaktów z gejami i lesbijkami? Przede wszystkim interesowało mnie jednak, jakie wyobrażenia, schematy i racjonalizacje kryją się za deklaracjami o akceptacji, potępieniu i wszelkich „pośrednich” nastawieniach wobec osób homoseksualnych.

Sukcesywnie gromadzone dane, zebrane w badaniach opinii i postaw, przekonywały mnie, że stosunek Polek i Polaków do gejów i lesbijek wprawdzie powoli, ale jednak ewoluuje w stronę zwiększającej się akceptacji. Z innych badań sondażowych wynikało z kolei, że stosunkowo duży dystans społeczny wobec osób homoseksualnych jest w Polsce zjawiskiem względnie trwałym. Ten niejednoznaczny obraz, wyłaniający się z danych ilościowych, zachęcił mnie do bliższego przyjrzenia się temu zjawisku. Dodatkową zachętę stanowiły zaś dostępne dane sondażowe o zasięgu lokalnym. Analiza ich wyników była dla mnie bezpośrednią inspiracją do podjęcia lokalnych badań jakościowych, przeprowadzonych na terenie Białegostoku i powiatu białostockiego w latach 2014–2015.

W książce prezentuję wyniki własnego studium empirycznego zrealizowanego w konwencji jakościowej. Za pomocą pojęcia „dystansu społecznego” i właściwych mu kategorii opisuję postawy prezentowane wobec osób homoseksualnych, a przede wszystkim uzasadnienia, jakie badani znajdują dla odczuwanego dystansu. Interesuje mnie także proces określania dystansu społecznego wobec gejów i lesbijek, który opisuję za pomocą pojęcia „mechanizmów społecznych”. Termin ten z jednej strony pozwala uwzględnić rozmaite czynniki konstruujące dystans, z drugiej kieruje uwagę w stronę powtarzalnych praktyk i zabiegów, które wzmacniają odziaływanie tych czynników. Z oczywistych względów dla podejmowanej przeze mnie problematyki istotne są także pojęcia „grupy dominującej” i „mniejszości społecznej”, a przedmiotem moich dociekań stają się napięcia powstające między tymi zbiorowościami.