Dorota Kuncewicz Odczytać życie. Analiza opowieści o własnym życiu z wykorzystaniem narzędzi teorii literatury. Założenia i metoda

Dorota Kuncewicz Odczytać życie. Analiza opowieści o własnym życiu z wykorzystaniem narzędzi teorii literatury. Założenia i metoda 

Czym właściwie jest opowieść o własnym życiu? Czy rzeczywiście opowiadamy historię życia; innymi słowy, czy opowiadając, mówimy prawdę? Czy prawdą jest, że człowiek „musi” opowiedzieć swoje życie, by mieć poczucie tożsamości, ciągłości, spójności? Jaki wpływ ma człowiek na przebieg własnego życia i sposób opowiedzenia o nim?

Człowiek może po części wybrać i zdecydować, co ma go kształtować. Żeby to zrobić, musi dokonać wartościowania. Odpowiedzieć na pytanie, co jest dobre, co jest złe. I za te możliwe wybory, otrzymane i wykorzystane lub niewykorzystane szanse — ponosi odpowiedzialność.

Słuchając opowieści pacjenta o jego życiu, można usłyszeć zmagania z trudnym wyborem, niezgodę na jego konsekwencje, przeoczenia rozwidleń decyzyjnych lub decyzje o pozostaniu ślepym. Ich dostrzeżenie jest istotną, może nawet kluczową kwestią w pomocy psychologicznej”.

----------------

Ze względu na bogatą i wielowątkową treść oraz wnikliwą analizę prezentowanych poglądów, książka dr Doroty Kuncewicz może stanowić ważną lekturę nie tylko dla osób zainteresowanych problematyką metodologii narracyjnej, ale także dla tych, które poszukują inspiracji do zrewidowania założeń ontologicznych na temat człowieka jako przedmiotu badań psychologii. Z niektórymi poglądami Autorki można się nie zgadzać czy uznać je za kontrowersyjne, lecz trudno odmówić im logiki i argumentacji, opartej na rzetelnej wiedzy. Dzięki temu książka ma niepodważalną wartość, jaką jest inspirowanie do teoretycznej i metodologicznej refleksji.

Z recenzji prof. Marii Straś-Romanowskiej

Rok wydania: 2022

Wydanie pierwsze

Format 138 x 220 mm

Liczba stron: 384

Oprawa twarda

ISBN 978-83-66056-95-4

e-ISBN 978-83-66056-96-1

Cena 38 zł

Projekt okładki i stron tytułowych Krzysztof Rumowski

Spis treści

Podziękowania / 9

Wstęp / 11

Rozdział 1

Opowieści o własnym życiu w horyzoncie pytań o prawdę, wolność i odpowiedzialność / 31

Czym jest narracja i po co opowiadamy / 33

Czym jest narracja — wątpliwości / 33

Waga opowieści o własnym życiu / 43

Po co opowiadamy / 51

Czy opowiadając o własnym życiu, mówimy prawdę / 69

Prawda ma znaczenie / 70

Prawda w podstawach filozoficznych analizy opowieści / 77

Egzystencjalne konsekwencje zanegowania prawdy / 84

„Jak jest rzeczywiście?” — wspólne pytanie / 92

„Jak jest rzeczywiście?” — pytanie osobiste / 99

Opowieść o własnym życiu jako odczytywanie / 107

Opowiadanie o własnym życiu — niemożności / 107

Odczytywanie historii życia / 118

Odczytywanie w przynależności / 127

„Pisanie” historii swojego życia a wolność, wola i odpowiedzialność / 138

Wolność i wola / 140

Odpowiedzialność / 154

Granice języka w opowieści o własnym życiu / 162

Podsumowanie / 177

Rozdział 2

Opowieść o własnym życiu w horyzoncie pomocy psychologicznej i praktyki badawczej / 183

Znaczenie języka / 185

Komunikacja oparta na kontekście / 193

Sens analizy opowieści o własnym życiu w kontekście pomocy psychologicznej / 205

Ujęcie problemów egzystencjalnych / 205

Szersza perspektywa rozumienia / 213

Sens analizy opowieści o własnym życiu w kontekście badań / 222

Rozdział 3

Metoda analizy opowieści o własnym życiu z wykorzystaniem narzędzi teorii literatury / 233

Wokół badania / 233

Wypowiedzi ustne a pisemne / 235

Procedura badania / 239

Wokół transkrypcji — założenia i wątpliwości / 244

Zasady transkrypcji / 254

Procedura analizy / 259

Wyszukanie, definiowanie i określenie możliwych funkcji elementów wyróżniających się / 259

Uzasadnienie pojawienia się w wypowiedzi elementów wyróżniających się / 274

Rekonstrukcja treści niewypowiedzianych / 275

Przykład analizy całej wypowiedzi „krok po kroku” / 277

Poza kazuistyką / 313

Wartość metody / 324

Podsumowanie / 333

Zamiast zakończenia / 340

Bibliografia / 341

Indeks osób / 373

Wstęp

(fragment)

Kiedy człowiek mówi o swoim życiu i rzeczach w nim najważniejszych, niejednokrotnie robi to nieskładnie, z trudem, jąkając się i „zacinając”. Wypowiadane zdania zaczynają się rwać, nieoczekiwanie zmienia się temat, zaczyna nowy wątek. Czasem mówi cokolwiek, żeby „przykryć” niezręczność wypowiedzi i przebijający się z niej ból. Albo wprost przeciwnie — więcej się uśmiecha, barwniej opowiada itd. Niekiedy jest to więc opowieść ze słów „o niczym”, schowana w barwnych historyjkach. Mówiąc wiele — milczy. Czasem zaś człowiek tka ją z ciszy: „— Zmówiłeś kadisz na grobie twojej mamy? — Nie. — A co powiedziałeś? — Razem z tatą i bratem powiedzieliśmy… bardzo długą ciszę”.

Dobrze byłoby, gdyby psycholog umiał usłyszeć na przykład: rozpacz w rozbawieniu; zachwyt i chęć życia w prośbie o śmierć; szereg drobnych decyzji składających się na zdradę; pogardę w geście uznania; obojętność w pozornej życzliwości czy deklaracji wsparcia; bezradność w szumnych opowieściach; żal w telegraficznej informacji. Jednak usłyszenie tego wszystkiego jest dopiero częścią drogi, w której chodzi o wspólne szukanie i zbliżanie się do prawdy o życiu pacjenta i o nim samym w kontekście prawdy o człowieku w ogóle. Człowiek przychodzący do psychologa zadaje pytania o swój los. Z perspektywy aktualnie doświadczanych trudności, kryzysów wybrzmiewa: Jakie naprawdę jest moje życie? Co mi się tak naprawdę przydarzyło i dlaczego? Co się ze mną dzieje i co robię ze swoim życiem?

W kontekście pomocy psychologicznej łatwo zgubić owo „naprawdę”, ale i w badaniach o to nietrudno. Stevan Hobfoll wskazuje na takie ryzyko niemal w kategoriach prawidłowości: „Kiedy robimy zdjęcie, umyka nam ruch widoczny jedynie w naturze; a w naszych modelach zaczynamy wykluczać — wskutek atrofii uwagi — te elementy dodatkowe, które początkowo były tylko spychane na drugi plan”. W przypadku analizy autonarracji na drugi plan została zepchnięta rzeczywistość, i to do tego stopnia, jakby istota życia rozgrywała się w umyśle, jakby życie nie stanowiło całości i nie miało sensu, dopóki go nie opowiemy. Jak jest w rzeczywistości? Jak jest naprawdę? Paradoksalnie pytania te brzmią obco w języku naukowym. Paradoksalnie, bo przecież wyniki badań empirycznych mają być możliwie precyzyjną odpowiedzią właśnie na pytanie: Jak jest naprawdę?