Jeanne Favret-Saada, Śmiercionośne słowa, zabójcze uroki

Przełożyła Katarzyna Marczewska

W dostępnej w Polsce dość obszernej literaturze etnologicznej na temat magii nie ma podobnego opracowania. Jego niezwykłością są dwie warstwy narracji informacyjnej, a obydwie mają walor dydaktyczny i naukowy, których nie sposób od siebie oddzielić.
Jest to przede wszystkim doskonały pokaz etnograficznej metody naukowego rozważania problemu i badań terenowych. Autorka ukazuje skomplikowanie i wagę problemu, któremu poświęciła wiele miesięcy studiów i prawie trzy lata badań w terenie. Krok po kroku prowadzi czytającego przez gąszcz opinii na temat czarownictwa i magii, prezentowanych przez folklorystów, psychiatrów, okultystów, dziennikarzy, a potem zgłębia światową literaturę antropologiczną, etnologiczną, etnograficzną. Pokazuje dokładnie trudności z formułowaniem pytań badawczych, z rozumieniem sensu uzyskanych odpowiedzi, wreszcie z czynnym uczestniczeniem w wiejskim odczynianiu uroków. Tu ma znaczenie przede wszystkim proces postępowania naukowego, wyraźnie i jasno przedstawiony przez autorkę. I właśnie to jest wyjątkowo cenna instrukcja postępowania w badaniu terenowym, w prezentacji materiału i w próbach jego wyjaśniania - ta książka to gotowy plan zajęć z metodyki terenowej eksploracji.
Drugą, nie mniej ważną warstwą książki jest faktografia. Obraz magii w wioskach francuskiej prowincji pokazany jest tu na tle kulturowym tego regionu. W Polsce nie ma nie tylko książek, lecz w ogóle informacji o współczesnym stanie kultury tradycyjnej (czy ludowej) w Europie Zachodniej, nie wspominając już o Francji. W książce został utrwalony szkic poczynań ludzi ścierających się z codziennością i skazanych niejako na rozwiązywanie jej problemów za pomocą dawnych sposobów, w tym także magii.

Rok wydania: 2012
Wydanie pierwsze
Format 130x208 mm
Liczba stron: 400
Oprawa twarda
ISBN 978-83-7737-036-0
Cena katalogowa 46,50 zł
Projekt okładki i stron tytułowych: Ireneusz Sakowski

Spis treści

Jeanne Favret-Saada urodziła się w Tunezji w postępowej rodzinie, odrzucającej tradycje magiczno-religijne. Po uzyskaniu agregacji z filozofii na Sorbonie wróciła do Afryki Północnej jako etnografka.

Jej pierwsze badania dotyczyły dwóch powstań chłopskich, które miały miejsce w czasie jej pobytu w Tunezji. Następnie zajęła się analizą przedkolonialnego ustroju politycznego; doszła do wniosku, że kluczem do niewielkich społeczności bezpaństwowych, jakimi są plemiona arabskie, jest uprawomocnienie zabójstwa za pomocą wendetty.

Po powrocie do Francji znów obrała jako przedmiot badań przemoc i zabójstwo w społeczeństwie wiejskim jako rozwiązanie systemowe, analizując je przez pryzmat czarownictwa. Kilka lat mieszkała i prowadziła badania terenowe w Bocage’u w północno-zachodniej Francji; uczestniczyła w zmaganiach z urokami, w których śmierć stanowiła realną groźbę. „Oto etnografka trafia na pole bitwy, potykając się w ciemnościach o zwłoki poległych, ścigana jękami rannych… Była to pamiętna przygoda, która odcisnęła ślad na całym moim dalszym życiu”.