Wojciech Soliński Od Hrabala do Eco. Szkice nie tylko o granicach przekładu

Wojciech Soliński

Od Hrabala do Eco. Szkice nie tylko o granicach przekładu

Bohumila Hrabala i Umberta Eco łączyć może bodaj tylko późny debiut. Obaj weszli w świat literackiej prozy narracyjnej u progu tak zwanego wieku Abrahamowego. Hrabal (rocznik 1914), wyraźnie starszy od Eco (rocznik 1932), próbował wcześniej, bez większego powodzenia, zostać poetą; Eco dał się najpierw poznać jako autor ksiąg uczonych.

------------------------------

Kiedy pisałem i redagowałem zebrane tu szkice, nie sądziłem, że dojdzie do spotkania Włocha z Czechem w jednym tomie, i nie wiem, kiedy wpadł mi do głowy pomysł tej swoistej „unii personalnej”. Może w rezultacie zadumy nad powodzeniem prozy Hrabala we Włoszech, włoskiej fascynacji Pragą magiczną czy „praską genezą” Imienia róży?. Może jeszcze podziwem Hrabala dla wyobraźni filmowej Felliniego, a może wreszcie w grudniu 2017 roku podczas wykładu, który nota bene nosił tytuł „Między Eco a Hrabalem, czyli rozterki polonisty w naszych czasach”?

Rok wydania: 2022

Wydanie pierwsze

Format 130 x 208 mm

Liczba stron: 366

Oprawa miękka

ISBN 978-83-66056-97-8

e-ISBN 978-83-66056-98-5

Cena katalogowa 48 zł

Projekt okładki i stron tytułowych Krzysztof Rumowski

Spis treści

9 Wprowadzenie

Część pierwsza

PLOMBY W ZABUDOWIE?

15 Wstęp

19 Pociągi pod specjalnym nadzorem odprawiane kolejny raz po wielu latach

37 Miliony Arlekina — pieniądze Bohumila Hrabala

54 Polska w Europie Środkowej Bohumila Hrabala

64 Hrabal — Esterházy — Huelle.Trójkąt intertekstualny?

76 Hrabalowe Cyganki, Wietnamki i Afroamerykanie

92 Polska Bohumila Hrabala w świetle paratekstów towarzyszących przekładom jego prozy i niektórych decyzji tłumaczy

Edycje i edytorzy — 92; Tłumacze — 93; Obudowa paratekstowa — 94; Nazwiska wielkie i niewielkie — 97; Nazwy miejscowe — 104; Varia — 108

112 Ateliery i plenery w prozie Bohumila Hrabala

Ateliery (domy i knajpy) — 117; Plenery (miasta i lasy) — 120; Inne miejsca — 122

125 Epizod szczeciński w prozie Bohumila Hrabala. Rzecz o granicach tłumaczenia

137 Proza Bohumila Hrabala w polskich przekładach (w przestrzeni między „hospodską historką” a gawędą szlachecką)

150 Kundera światowy? Hrabal peryferyjny? Przekład jako forma promocji?

Wprowadzenie nie całkiem niepoważne — 150; Uwagi ogólne — 151; Kundera w Światowej republice literatury — 154; Kundera i Hrabal w Literaturze Europy — 158; Kundera

i Hrabal z punktu widzenia „małego języka” — 162

169 Z Hrabalem wśród zwierząt

Zwierzęta w tytułach utworów Bohumila Hrabala w kolejnych tomach Dzieł zebranych Bohumila Hrabala (SsBH) i w przekładach na język polski — 182

185 Cytowana literatura Bohumila Hrabala

Po czesku — 185; Po polsku — 185

188 Literatura przedmiotowa

Część druga

EC(H)OLALIA

195 Zamiast wstępu

204 „Ecologiczne” konsumpcje, czyli Imię róży od kuchni

215 Umberta Eco Poetyki Joyce’a po latach (próba lektury „chaotycznej”)

Kosmos i „Chaosmos” — 217; Dantego, Joyce’a i Borgesa reakcje na „confusio linguarum” — 223; Cytat z „Konkluzji” zamiast konkluzji — 227

229 Umberto Eco: tłumacz i przekładoznawca (a także o tym, w jakie wnyki można wpaść nie tylko wtedy, kiedy „Wchodzimy do lasu”)

Eco tłumacz — 231; Eco przekładoznawca — 235; Zamiast podsumowania — 242

244 „Przypisy”do Tajemniczego płomienia królowej Loany Umberta Eco

Przypisy erudycyjne odsyłające do literatury włoskiej — 248; Przypisy erudycyjne odsyłające do literatury powszechnej i światowej — 250; Przypisy do różnych przejawów literackości

(stylistycznych,genologicznych…) — 254; Przypisy do wyrażeń odsyłających do różnych fantazmatów kultury i wyobraźni masowej — 258; Przypisy historyczne — 263; Przypisy kulinarne — 265; Samowole tłumacza poza kategoryzacją — 268; Zakończenie — 269

272 Umberta Eco powieści profesorskie

288 Polonika w tekstach Umberta Eco. Od „Polanos de Polunia” do „Sybilli Jasnorzewskiej”, od Mikołaja Kopernika do Wisławy Szymborskiej

304 Bajka to czy nie bajka? Rzecz także o przekładzie i stereotypach

312 Numero zero czy Temat na pierwszą stronę? (Janusowe oblicza pamfletu na współczesne media)

Przypisy tłumacza — 316; Przykłady globalizacji / anglicyzacji języka powieści — 320; Nieobecne w oryginale, wtrącone w tekst główny przekładu objaśnienia tłumacza — 322

327 Niektóre problemy jednego przekładu i dwóch polskich edycji książki Umberta Eco La ricerca della lingua perfetta nella cultura europea

337 Zamiast konkluzji

340 Cytowana literatura Umberta Eco

342 Literatura przedmiotowa

Zamiast części trzeciej

345 Umberto Eco i Bohumil Hrabal jako bajkopisarze

Bajki Hrabalowe — 348; Bajki Eco(logiczne) — 351

354 Literatura

•

355 Indeks osób

Fragmenty wstępów

Setna rocznica urodzin Bohumila Hrabala przypadająca na rok 2014 została rok później „dogoniona” przez wydany pod redakcją Joanny Goszczyńskiej tom zbiorowy, który w roku 2019 został opublikowany w przekładzie na język czeski. Tę polską publikację poprzedziła konferencja i panel tłumaczy, w których udział wzięli przedstawiciele wszystkich polskich środowisk bohemistycznych i wybitni reprezentanci czeskiego środowiska naukowego.

Odwołując się do jednego z wariantów polskiego przekładu tytułu Proluky, redaktorka tomu określiła całe to rocznicowe przedsięwzięcie mianem Poszukiwania przerw w zabudowie, a jego efekty jako próby ich uzupełniania. O ile bowiem, jak pisała, „na język polski przełożone zostały wszystkie utwory Hrabala, niektóre kilkakrotnie”, o tyle polska literaturoznawcza refleksja „hrabalologiczna” pozostawała zawsze nieco w tyle.

Wielokształtna twórczość zmarłego w 2016 roku włoskiego myśliciela zajmuje autora tego tekstu przynajmniej od roku 1985. Kiedyś, nie bez pewnej buty i patosu, pisał o tym zainteresowaniu jako o pasji. Tak czy inaczej, powstała jakiś czas temu książka stanowiła próbę zebrania w jeden głos polifonicznego „echa”, jakie pobrzmiewało (brzmi nadal?!) w polskiej nauce o literaturze, w polskiej krytyce literackiej czy wreszcie w publicystyce, które wywołała twórczość Piemontczyka w PRL-u i w III Rzeczypospolitej.

I jeszcze jedna dygresja (bezczelnie osobista): kiedy zaczynałem studia polonistyczne w pamiętnym i ważnym w historii Polski, Europy i Świata roku 1968, nie miałem pojęcia, że właśnie w tym czasie rozpoczynała się polska avventura włoskiego autora. W owym czasie, kiedy siedzieć w więzieniu za politykę było w PRL-owskiej nierzeczywistości rodzajem nobilitacji, Umberto Eco nie był w niej znany jako autor. Niemniej przeto właśnie od pamiętnego marca roku 1968 inicjuje się unia personalna włoskiego uczonego z naszą kulturą. A zaczyna się od pewnej odmowy i pewnych odwiedzin. Eco nie skorzystał mianowicie z oficjalnego zaproszenia do odwiedzenia naszego kraju. Odpowiedział negatywnie na telefoniczne zaproszenie ówczesnego radcy kulturalnego ambasady PRL w Rzymie Eugeniusza Kabatca na znak protestu wobec antysemickiej nagonki zainicjowanej przez ówczesnych władców.