Zaufanie społeczne. Teoria – idee – praktyka PRODUKT NIEDOSTĘPNY

Redakcja naukowa Jan Szymczyk

Autorzy analizują m.in. takie kwestie, jak źródła, determinanty i funkcje zaufania oraz jego związki z kulturą, religijnością i mobilnością społeczną, państwem i społeczeństwem obywatelskim, edukacją i nauką, naznaczaniem społecznym, aktywnością sportową i zjawiskiem komunikacji niewerbalnej (rolą ciała człowieka w interakcjach społecznych).

Zaufanie to silniejsze lub słabsze przekonanie czy wiara jednostek w dobre intencje innych podmiotów, że te ich nie skrzywdzą, nie oszukają, co oznacza u ludzi ufających sobie nawzajem zmniejszenie niepewności, strachu, ryzyka. Na poziom zaufania wpływa zakres posiadanej wiedzy, osąd jednostki, informacje dotyczące danej osoby, instytucji czy sposobów funkcjonowania określonych kategorii. Niniejsza publikacja stanowi czwarty tom serii wydawniczej STUDIA NAD WARTOŚCIAMI. PERSPEKTYWA SOCJOLOGII MAKROSTRUKTUR I RUCHÓW SPOŁECZNYCH, wydawanej z inicjatywy Katedry Socjologii Makrostruktur i Ruchów Społecznych KUL pod redakcją Jana Szymczyka.

Seria: STUDIA NAD WARTOŚCIAMI. PERSPEKTYWA SOCJOLOGII MAKROSTRUKTUR I RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Spis treści

Jan Szymczyk

Zamiast wprowadzenia.W stronę socjologii zaufania z perspektywy wartości / 7

I. ŹRÓDŁA RELACJI ZAUFANIA

Stanisław Kowalczyk

Antropologiczno-aksjologiczne podstawy zaufania / 35

Krzysztof Wielecki

Zaufanie i podmiotowość czasu zmiany cywilizacyjnej / 50

Paweł Prüfer

Relacja i zaufanie jako metamorficzne ogniwo społeczeństwa / 71

II. DETERMINANTY I FUNKCJE KATEGORII ZAUFANIA

Krystyna Romaniszyn

Zaufanie w społeczeństwie uRynkowionym/ 101

Ewa Budzyńska

Zaufanie – czynnik bezpieczeństwa czy ryzyka? Dylematy socjologa / 127

III. DYMENSJE KULTURY, ASPEKTY RELIGIJNOŚCI I MOBILNOŚCI SPOŁECZNEJ

Anna Śliz, Marek S. Szczepański

Zaufanie w świecie wielokulturowym / 159

Janusz Mariański

Religijne i społeczne zaufanie do Kościoła katolickiego w drugiej dekadzie XXI wieku / 176

Jadwiga Plewko

Konteksty zaufania i nieufności w społecznościach polskich migrantów poakcesyjnych / 200

IV. PAŃSTWO I SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Jerzy Bartkowski

Zaufanie do państwa jako kategoria polityczna i społeczna / 223

Wioletta Szymczak

Nieufność i bierność w społeczeństwie polskim. Analiza socjologiczna / 243

Marek Pabich

Przyczyny braku zaufania obywateli do państwa w pismach przedstawicieli Ośrodka Myśli Politycznej / 270

V. EDUKACJA I NAUKA

Arkadiusz Jabłoński

Ograniczone zaufanie w działalności uniwersytetu / 287

Mariusz Zemło

O społecznym zaufaniu do instytucji szkoły / 310

VI. NAZNACZENIE SPOŁECZNE WIĘŹNIÓW I PODMIOTY RELACJI TERAPEUTYCZNEJ

Iwona Niewiadomska

Stygmatyzacja społeczna – mechanizm świadczący o niskim poziomie zaufania w relacjach międzyludzkich (na przykładzie przestępców) / 329

Michał Skrzypek

Ewolucja relacji lekarz–pacjent w kontekście upodmiotowienia laików w opiece zdrowotnej / 349

VII. AKTYWNOŚĆ SPORTOWA I ELEMENTY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ

Zbigniew Dziubiński

Zaufanie społeczne a sport / 373

Jan Szymczyk

Zaufanie a soma. Rola ciała człowieka w interakcjach społecznych / 403

Social trust. Theory – ideas – practice. Summary/ 449

Noty biograficzne / 457

Indeks osób / 463

Table of contents/ 475

Zamiast wprowadzenia.

W stronę socjologii zaufania z perspektywy wartości

(fragmenty)

Do funkcjonowania w różnych społecznościach czy interakcjach wymagana jest pewna porcja zaufania. W różnych sytuacjach podejmujemy zatem wysiłek, by zaufać choćby lekarzowi, ponieważ spodziewamy się, że będzie postępował w zgodzie z przysięgą Hipokratesa i standardami swojej profesji oraz pomoże nam wrócić do zdrowia; właścicielowi restauracji, że zaserwowane przezeń menu nam nie zaszkodzi; pilotom samolotu, że dzięki nim bezpiecznie dolecimy do wybranego miejsca. Specyficzny rodzaj zaufania odnosimy także do rzeczy, przedmiotów jako wytworów ludzkiej pracy, czy do określonych marek, producentów. Poziom zaufania społecznego, umiejętności budowania więzi międzyludzkich oraz skupienia się wokół wspólnych celów – niewątpliwie decydują o kondycji danego państwa i konkurencyjności gospodarki narodowej. Od m.in. zasobów kapitału społecznego, z którymi silnie związane jest zaufanie, zależą możliwości rozwoju kraju i jego pozycja w stosunkach międzynarodowych. Zaufanie jawi się w obecnym pluralistycznym, ale i zatomizowanym społeczeństwie (doświadczającym nierzadko anonimowości, rosnącej rywalizacji) jako jedna z ważniejszych kategorii wartości. Bez kredytu zaufania nie sposób sprawnie i skutecznie funkcjonować ani w rodzinie, ani w biznesie, ani w różnych strukturach organizacyjnych. Potrzebna jest zatem obecność w człowieku przekonania, które pomaga mu do pewnego stopnia wierzyć eksperckiej diagnozie, określonym osobom czy składanym przez nich obietnicom, przysięgom. Dlatego mówimy,że zaufanie pozwala niejako na podtrzymywanie spoistości grup społecznych, a w makrostrukturalnym aspekcie – całych społeczeństw. Oczywiście, ludzkie biografie znają również przypadki nadużyć owego kredytu zaufania czy też zawodów, rozczarowań z powodu utraty uprzednio zadeklarowanej przez pewne podmioty wiarygodności. Z tego względu w obecnym życiu społecznym coraz powszechniejsze stają się podejrzliwość i brak ufności. Pojawiają się stanowiska, że niezwykle trudno jest okazać zaufanie polegające na powierzeniu się komuś oraz zaakceptowaniu, że mamy określone zobowiązania i powinności wobec innych. Być może jest to jedna z przyczyn, że ludzie mniej chętnie decydują się na zawieranie tradycyjnych związków małżeńskich, posiadanie dzieci czy też poświęcenie się Bogu w ramach życia kapłańskiego, zakonnego itp. […]

Zdarza się, że wspomnianym kredytem zaufania obdarzamy pewne osoby czy reprezentowane przez dane jednostki instytucje nawet w sytuacji, gdy nie mamy jakichś konkretnych racjonalnych przesłanek (tzw. stuprocentowej pewności), które mogłyby usprawiedliwiać ową wiarę. Z tego względu w zaufanie wpisane jest również, jak stwierdzono w definicji, pewne ryzyko. Wynika ono z tego, że przyszłość jest niepewna i niemożliwa do skontrolowania czy klarownego i logicznego antycypowania i że osoba z reguły nie dysponuje pełną i doskonałą wiedzą czy informacją dotyczącą obiektu zaufania. Obdarzając kogoś zaufaniem, poniekąd ryzykujemy, że ktoś może zawieść nasze oczekiwania, ale jednocześnie – kierując się rachunkiem zysków i strat – dajemy mu wiarę, gdyż uznajemy, że jednak istnieje większe prawdopodobieństwo sukcesu niż porażki w konkretnej sytuacji. Z tego względu zaufanie można określić mianem „działania ludzi oszczędnych”, gdyż największe koszty ponosimy w sytuacji, w której nie ufamy sobie wzajemnie i polegamy wyłącznie na umowach, decyzjach administracyjnych i sądowych. A wówczas najwięcej na naszej nieufności zyskują prawnicy i pośrednicy monitorujący poprawność działań interpersonalnych. Jednak warunkiem pojawienia się owych „działań ludzi oszczędnych”, w kontekście kategorii zaufania, jest„dzielność etyczna” osób. Oznacza to, że jeśli między współpracownikami danego przedsięwzięcia zachodzi wzajemne zaufanie, wynikające z wyznawania i afirmacji tych samych zasad moralnych, to w konsekwencji prowadzenie określonych interesów jest mniej kosztowne. […]

Zaufanie, jak każda inna wartość, ma również swoją opozycję. Jest nią nieufność. Sztompka traktuje ją jako rodzaj zakładu, ale o charakterze negatywnym, co znaczy, że w grę wchodzą przekonania i oparte na nich rezygnacje z działań lub podjęcie aktywności obronnych. Człowiek kieruje się tu zasadą, że niepewne przyszłe działania innych ludzi lub funkcjonowanie urządzeń czy instytucji będą dla niego szkodliwe. Niektórzy kategorię nieufności łączą z podejrzliwością. Ta ostatnia jest, ich zdaniem, wyższym stopniem nieufności, inklinacją do doszukiwania się u innych podmiotów motywacji znacznie gorszych niż te, które deklarują one publicznie. Sztompka za sytuację neutralną uznaje zarówno „brak zaufania”, jak i „brak nieufności”. Jedno i drugie oznacza zawieszenie oczekiwań i działań wobec innych, którzy są potencjalnie dla nas istotni, ale o których nie mamy wyrobionego przekonania, osądu.