PRODUKT NIEDOSTĘPNY Zofia Rosińska, Nie tylko to co racjonalne. Teksty z filozofii kultury

Książka zawiera szesnaście esejów. Prawie wszystkie poruszają wprost lub pośrednio temat doświadczenia. Doświadczenia doznawanego w życiu wewnętrznym oraz w relacjach międzyludzkich. Wyrażanego w twórczości artystycznej i naukowej, a także w życiu codziennym.

Doświadczenie, także jednostkowe, jest zawsze doświadczeniem kulturowym. Nie ma bowiem człowieka bez kultury, podobnie jak nie ma kultury bez człowieka. Aby doświadczenie mogło być przedmiotem badania filozofii kultury, musi być wyrażone, czyli upublicznione. Nie mamy bezpośredniego dostępu do wewnętrznego doświadczenia człowieka. I tylko wtedy, kiedy jest ono wyrażone — słowem, dźwiękiem czy gestem — stanowi dokument kulturowy. Poddany rozumieniu i interpretacji powiększa uniwersum ludzkiego dyskursu.

Publikowane eseje nie pretendują do episteme, nie proponują teorii, w której mogłaby się przeglądać niefilozoficzna praktyka. One jedynie rozjaśniają egzystencję przez to, że zwracają uwagę, że tzw. obszary pozakulturowe są zanurzone w kulturze, w „świecie życia” w taki sam sposób, jak są w nim zakorzenione uznawane potocznie dziedziny kultury.

Projekt okładki i stron tytułowych: Ireneusz Sakowski

Spis treści

Słowo wiążące. Rozeznanie aksjologiczne /7

Filozofia kultury jako „filozofia spraw ludzkich” /12

Definiowanie fenomenu kultury — 13; Filozofia kultury jako filozofia praktyczna — 18; Filozofia kultury jako hermeneutyka — 20; Antropologiczna filozofia kultury — 27

Wrażliwość aksjologiczna /35

Praca pamięci /49

Metafory pamięci /72

Psychotyzacja kultury /97

Doświadczenie mistyczne. Patologia czy nadnormalność? /118

Pytanie o człowieka — 120; Pytanie o racjonalność i irracjonalność — 121; Metaracjonalność — 123; Pytanie o prawdę. Doświadczenie

pierwszo- i trzecioosobowe — 129; Pytanie o zdrowie i chorobę — 131

Doświadczenie emigracyjne. Tożsamość — pamięć i melancholia /135

Emigracja — 136; Doświadczenie emigracyjne — 136; Melancholia — 142; Pamięć — 145

Doświadczenie schizofrenii — doświadczenie ludzkie /150

Psychoterapeutyczna rola modlitwy /174

Psychoterapia a modlitwa — 174; Doświadczenie wiary — 177; Doświadczenie modlitewne — 183; Modlitwa — kontemplacja — medytacja — magia — 193

Henryk Elzenberg. Mistyka i mistagogia, czyli doświadczenie i refleksja/ 200

Niewyrażalność — 207; Poznawalność — 209

Wertykalność duszy Brunona Schulza /218

Freud i Husserl. „Obszary zahaczania” /237

Spór o metapsychologię Sigmunda Freuda /266

Obecność intuicji /292

Poezja i depresja jako formy uobecniania duchowego życia Herberta3 /07

Uobecnianie doświadczenia świata przeszłego — 312; Uobecnianie doświadczenia „stawania się” — 314

Nadzieja radykalna, czyli postawa apofatyczna w życiu codziennym / 323

Noty bibliograficzne /335

Indeks osób/ 337

Słowo wiążące

(fragmenty)

„Doświadczenie” ciągle jeszcze nie wyczerpało swoich mocy prowokujących inne rozumienie, nowe interpretowanie i ocenianie. To nowe rozumienie umożliwia kategoria „rozeznanie”. Rozeznanie to intelektualna refleksja nad doświadczeniem. Nad jego znaczeniem i sensem, nad jego kontekstem, przyczyną i skutkami, nad jego przejawami i ekspresjami, wreszcie nad jego oceną: upamiętnianiem i zapominaniem, a także nad jego rodzajami. Rozeznanie towarzyszy doświadczeniu od najdawniejszych czasów, od starożytności greckiej i biblijnej. Doświadczenie, także jednostkowe, jest zawsze doświadczeniem kulturowym. Nie ma bowiem człowieka bez kultury, podobnie jak nie ma kultury bez człowieka2. Aby doświadczenie mogło być przedmiotem badania filozofii kultury, musi być wyrażone, czyli upublicznione. Nie mamy bezpośredniego dostępu do wewnętrznego doświadczenia człowieka. I tylko wtedy, kiedy jest ono wyrażone — słowem, dźwiękiem czy gestem — stanowi dokument kulturowy. Poddany rozumieniu i interpretacji powiększa uniwersum ludzkiego dyskursu. […]

Takie szerokie określenie kultury nie znosi tradycyjnego podziału kultura versus natura, jednak znacznie rozszerza szarą strefę wzajemnych zależności i wpływów oraz współokreśleń. Park narodowy, obejmujący obszar przyrody nietknięty ręką ludzką, jest niewątpliwie elementem kultury nie tylko przez akt administracyjny, ale również przez osobisty odbiór osób zwiedzających. Ujęcie to nie zezwala też na utożsamienie kultury ze społeczeństwem, choć nie neguje istniejących między nimi obszarów wzajemnego przenikania się. Społeczeństwo stanowi materialny nośnik kultury. Kategoria „kultura” pozwala wydobyć i podkreślić jego pionowy i symboliczny wymiar, występujące w nim wartości, ideały, pragnienia, przekonania zarówno wspólnotowe, jak i reprezentowane przez poszczególnych ludzi. Wytwarza poczucie wspólnotowości. Kształtuje „ukryte zestrojenie”.